Controleur Gijsbert (C)Karel Bernard Agerbeek.

Een zeer veelvuldig voorkomende familie naam in het Indisch Gebeuren, maar daar ga ik onderstaand artikel niet verder op in. Sporadisch heb ik in onderstaand artikel wel iets aan de genealogie van de heer Gijsbert Agerbeek gedaan, doch slechts om een ietwat beter beeld te vormen bij de eventuele geïnteresseerde bezoeker/-ster.

Hiernavolgend het relaas van de moord op controleur Agerbeek in 1914 gepleegd te Halmaheira.

De informatie heb ik uit diverse bronnen gehaald, doch hoofdzakelijk uit de www.kb.nl

Heel summier heb ik de omstandigheden doorgespit en mag en kan concluderen, dat deze moord niet gebeurd had kunnen zijn, mits de Nederlandse en de Nederlands Indische regering destijds een ietwat beter hun "job" hadden gedaan en zich niet op de zak met inkomstduiten hadden vastgenageld uit hoofde van hun vrekkerige gierigheid.

Gijsbert werd als op één na jongste kind geboren op 16 juni 1881 te Tegal uit het huwelijk van: 

1. zijn vader Bernhardus Lodewijk Agerbeek, van beroep Vendumeester te o.a. Semarang/Tegal en Batavia en 
2. zijn moeder Jetta Brandon. (Het geslacht Brandon is ook veel terug te vinden in Suriname.)

en stierf door een moord tijdens uitoefening van zijn ambt op 12 sept 1914 te Halmaheira.

Hieronder de overlijdens advertentie van de heer B.L. Agerbeek (vader van Gijsbert) met daarbij vermeld de aanverwante families Jonkers, Holzapfell, Reiche, Doeve, de Visser, Sibenius Trip. (Voer voor genealogen om het zelf verder maar uit te zoeken).

In 1904 slaagde Gijsbert voor het Grootambtenaars examen te Batavia en op de zelfde  lijst der geslaagden kwam ook voor A. Agerbeek. (Familie? Weet ik niet en voor mij niet relevant.)

In het zelfde jaar dat Gijsbert slaagde, huwde hij met Elisabeth Frederika Francina de Visser te Batavia en in dat zelfde jaar 1904 (29-8) vierden zijn ouders B.L. Agerbeek en Jetta Brandon hun 40-jarig huwelijksjubileum. Elisabeth de Visser werd te Medan geboren op 15-4-1886.

Zijn moeder Jetta stierf op 20 augustus 1908 in de leeftijd van ruim 70 jaar oud te Batavia. Zij maakte gelukkig de moord op haar zoon niet mee, in tegenstelling tot haar echtgenoot B.L. die op 3 april 1916 overleed.

Het echtpaar Agerbeek- de Visser kreeg de volgende kinderen: 

1. Volgens genealogische bronnen 2 dochters Anna Elisabeth en Elly
2. en volgens een advertentie in de krant op 1-2-1906 te Menado een zoon.

Genoeg geleuterd over de genealogie van Gijsbert.

Het was het jaar 1914 en Gijsbert was gestationeerd op Halmaheira. Europa startte de eerste wereldoorlog en een ieder in de buitengewesten van Indië was in rep en roer.

Zo ook te Halmaheira waar het gouvernement besloten had om maar weer eens extra belastingen te heffen en de verplichte teelt van sago op te vijzelen, teneinde de inkomsten van Indië groter te maken dan het al was. ( In het Indonesisch noemt men zoiets "gragas")

Uiteraard leverden deze maatregelen gemor op bij de lokale bevolking en ondanks verwoede pogingen van de controleur bij zijn meerdere (de Resident, welke??) werden geen versterkingen gezonden om eventuele rellen de kop in te smoren. De kranten drongen in hun berichten wel op het ontslag van de Resident er op aan, wegens diens weifelende bestuurshouding.

Het gevolg was, dat er een verschrikkelijke moordpartij plaats vond op de controleur en zijn pradjoerits. De ads. controleur kon ontsnappen en het relaas aan zijn meerderen verhalen.

Jan Fabricius schreef een relaas hierover in december 1914 - 3 maanden na de dood van Gijsbert Agerbeek - waarin hij de daarop volgende treurige gebeurtenissen recapituleerde en tevens de handelingen van de verantwoordelijke regeringsleiders aan de kaak stelde. 

Men kan dit relaas hier lezen (mits men een Word file kan openen op de PC, anders heeft men pech). Klik hierop Het Relaas van de moord en de klacht van Jan Fabricius dec 1914.

Na bedoelde moordpartij werden de Sultan  Mohammad Adji Oesman van Ternate en diens opvolger opgepakt en naar het eiland Batjan (Bacan) en westelijk naast Halmaheira gelegen,  geïnterneerd, in dec 1914. Niet wegens medeplichtigheid, maar wegens het feit, dat de Sultan niets had gedaan om de moordpartij te verhinderen. Uiteindelijk was de Sultan slechts een stroman die niet deed waar het gouvernement hem voor had aangesteld.

Hiernavolgend enkele fragmenten uit de kranten.

Op de site www.pentalpha.nl is een foto uit 1912 te zien van controleur Agerbeek temidden van een lokale raad der hoofden (= Punggawa) in Bangli. Of dit de bedoelde ass.controleur Gijsbert Agerbeek is, is mij onduidelijk. Mij is namelijk onbekend of Gijsbert Agerbeek in 1912 zijn werkterrein te Bangli (Bali) had. Het zou best kunnen, dat het dezelfde controleur Agerbeek betreft, omdat Gijsbert ook een woordenboek Nederlands - Sasaks heeft geschreven en Sasaks is de taal der Orang Sasak die in Lombok wonen en Lombok ligt weer naast Bali, dus....

In 1911 was hij controleur te Sumatra Loeboeksikaping.

Gijsbert's stoffelijk(e) overschot(ten) werd(en) naar het staion Koningsplein te Batavia gebracht om van daar uit verder begraven te worden.

De advertentie van de begrafenis op 4 november 1915 (bijna 2 maanden na zijn dood):

De Vioslaan 10 te Batavia heden ten dage (Google View). Bijna niets (hooguit de daken der huizen)  in deze huidige omgeving (Jalan Cisadane) zoals het nu heet, toont nog iets van het oude van de Vioslaan en het verdriet van de weduwe Agerbeek-de Visser en de familie leden, dat 100 jaar geleden (anno dec 2014) aldaar plaats vond.

Het leven gaat door en daarom voor Gijsbert Agerbeek toch nog deze kleine herinnering voor het hem aangedane leed. Gijsbert werd slechts 33 jaar oud. Hij stierf een verschrikkelijke dood - geheel opgeofferd - doordat veel ambtenaren graag papieren regeltjes volgden en er zich achter verscholen. Nu nog steeds toch?

(Abusievelijk had ik in eerste instantie een foto geplaatst van de Jalan Keadilan Raya. Dit had natuurlijk de Jl Cisadane moeten zijn, waarbij hieronder dan akte. Een oplettende lezer informeerde mij hierover. Met dank aan Peter Barneveld-Binkhuijsen.)